Czym tak naprawdę jest fizyczny ból?
Ból. Subiektywne odczucie będące ostrzeżeniem przed zadziałaniem czynnika zewnętrznego uszkadzającego tkanki lub informacją o patologiach toczących się wewnątrz organizmu. Ból jest odczuciem negatywnym i nigdy nie powinien być lekceważony. Jest jednak niezbędną reakcją ze względu na swój alarmujący charakter. Czym dokładnie z punktu widzenia neurologicznego jest ból i jakie są metody oceny jego nasilenia?
Trzy rodzaje bólu
Mimo iż ciężko je rozróżnić ból, zdaniem naukowców, składa się z trzech elementów. Po pierwsze jest on, wspomnianym już, fizjologicznym systemem obronnym organizmu, ostrzegającym przed działaniem czynników szkodliwych. To ból, który odczuwany jest podczas dotykania czegoś zbyt gorącego, zimnego. Ból ten nazywany jest bólem nocyceptywnym. Jego pojawienie się angażuje organizm do natychmiastowej reakcji obronnej np. cofnięcia ręki. Reakcja na ból nocyceptywny ma charakter odruchowy, bez udziału świadomości. Drugi rodzaj bólu to również ból ochronny, adaptacyjny. Pojawia się w tkankach uszkodzonych, zwiększając ich wrażliwość sensoryczną. Dzięki temu uszkodzona część ciała jest chroniona przed kontaktem fizycznym czy ruchem co stwarza lepsze warunki gojenia. Nadwrażliwość okolicy urazowej na ból pozwala uniknąć ryzyku dalszych uszkodzeń , pomagając tym samym w szybszym powrocie do zdrowia. Taki ból obserwujemy na przykład w okolicy rany pooperacyjnej czy skręconego stawu.
Nieszkodliwe dla innych obszarów bodźce (np. dotyk) wywołują ból. Wynika on z aktywacji układu odpornościowego dlatego nazywany jest bólem zapalnym, jest więc jedną z głównych składowych stanu zapalnego. W przypadku ostrego lub podostrego stanu zapalnego, jako ochrona tkanek, nie powinien być więc całkowicie wygaszany, aby nie utracić jego ochronnego charakteru. Inaczej sprawa się ma w przypadku stanów zapalnych przewlekłych jak na przykład RZS, wówczas stresor jakim jest przewlekły ból jest mocno destrukcyjny dla tkanek i powinien być eliminowany, podobnie w sytuacjach rozległych urazów i silnego bólu im towarzyszącego. Poza wspomnianymi przypadkami problemem jest brak bólu nocyceptywnego, a nie jego występowanie. Ostatni typ bólu to ból o charakterze dezadaptacyjnym. Wynika z nieprawidłowej pracy układu nerwowego i jest patologiczną postacią bólu. Ból ten nie jest objawem zaburzenia pracy lub uszkodzenia innych tkanek ale stanem chorobowym toczącym się w układzie nerwowym. Może występować w przebiegu uszkodzeń układu nerwowego, nazywany jest wówczas bólem neuropatycznym. W sytuacjach kiedy nie doszło do uszkodzeń jest to ból dysfunkcyjny. Patologie wywołujące ból dysfunkcyjny to między innymi: fibromialgia, zespół jelita drażliwego, napięciowy ból głowy, problemy stawu skroniowo-żuchwowego. Czynniki szkodliwe i zmiany zapalne w opisanych przypadkach są bardzo niewielkie, a jednak często wywołują silny ból. [1]
Regulacja nasilenia bólu
Ossipov i współpracownicy opisali w swojej pracy możliwość kontrolowania nasilenia bólu na poziomie jąder pnia mózgu. W zależności od nastroju, funkcji poznawczych lub wspomnień ból może zostać zmniejszony lub nasilony [2]. Do uświadomienia bólu, jak wszelkich innych bodźców, dochodzi na poziomie kory mózgowej. Tam również może dochodzić do modulowania nasilenia bólu. Wpływy korowe zwykle zwiększają odczucia bólowe. Mogą je jednak także zmniejszać co zapewnia możliwość neurobiologicznego wytłumaczenia placebo i sugestii, a tym samym stanowi podstawę terapii alternatywnych np. akupunktury [3].
Skale oceny natężenia bólu – skala VAS
Ból jako odczucie subiektywne ciężko ocenić metodami obiektywnymi. Do oceny nasilenia bólu wykorzystywane są więc skale analogowe (wizualne). Pierwsza z nich to skala VAS (z ang. Visual Analogue Scale). Jest to najbardziej popularna metoda oceny bólu, wykorzystywana w licznych opracowaniach naukowych. Skala VAS przedstawia nasilenie bólu na linijce podzielonej na 10 części. Ocena 0 oznacza całkowity brak bólu, a 10 ból nie do wytrzymania. Często, w celu lepszego zwizualizowania skali, wykorzystywane są kolory gdzie 0 oznaczone jest kolorem zielonym stopniowo zmieniającym się w żółty, a następnie w czerwony. Inną modyfikacją skali jest prezentowanie graficzne każdej cyfry w postaci rycin twarzy od zadowolonej po mocny grymas.
Ocena bólu wg skali Laitinena
Skala Laitinena jest nieco bardziej złożoną skalą subiektywnej oceny nasilenia bólu. W tej skali wyróżnia się cztery obszary bólu. W każdym z obszarów dokonywana jest ocena o 0 do 4, gdzie 0 oznacza brak ocenianego problemu, a 4 maksymalne zaangażowanie. Do ocenianych obszarów należą: nasilenie bólu, częstotliwość jego występowania, częstość zażywania środków przeciwbólowych, ograniczenie aktywności ruchowej z powodu bólu. W celu oceny należy zsumować punkty ze wszystkich obszarów. Na przestrzeni czasu, w celach diagnostycznych, można porównać zarówno sumę ocen, jak również każdy z obszarów osobno. Obie skale pozwalają więc także na ocenę postępów leczenia.
Artykuł powstał we współpracy z Bitmed.pl – sklepem ze sprzętem do profesjonalnej rehabilitacji
1. Woolf CJ. What is this thing called pain. J Clin Invest. 2010 Nov;120(11):3742-4. doi: 10.1172/JCI45178. Epub 2010 Nov 1. 22.
2. Ossipov MH, Dussor GO, Porreca F. Central modulation of pain. J Clin Invest. 2010;120(11):3779–3787.
3. Petrovic P, Kalso E, Petersson KM, Andersson J, Fransson P, Ingvar M. A prefrontal non–opioid mechanism in placebo analgesia. Pain. 2010;150(1):59–65.
